Còn lý trí, nó chỉ giữ trong đời ta một chỗ nhỏ nhoi. Sau khi đã suốt ngày gắng sức lo cơm, áo, tự nhiên óc ta muốn suy nghĩ. Biết rằng mỗi ngày chỉ có 24 giờ và phải hài lòng với số giờ đó, điều ấy dễ dàng quá mà!".
Câu châm ngôn đó chưa đúng hẳn. Lúc này, tôi không cần biết đến nguyên tắc của bạn ra sao. Bạn bảo bạn không biết chơi dương cầm, không biết chơi vi-ô-lông và tới băng-giô cũng không biết gảy, tóm lại, chẳng biết chút gì về âm nhạc cả.
Lẽ dĩ nhiên, nếu sau khi đọc Hazlitt và đã thí nghiệm như vậy, bạn vẫn tin chắc rằng trong tâm hồn bạn còn có cái gì cừu địch với thơ thì bạn đành phải học lịch sử hoặc triết học vậy. Không có một vị thần linh nào bảo: "Người này hoặc là điên, hoặc có óc nô lệ. Bây giờ chúng ta kiểm điểm lại xem mỗi ngày để dành thì giờ được bao nhiêu.
Và cái giọng hoàn toàn chán chường trong lời than thở đó cho ta hình dung một bi kịch không ngờ và vô lý trong gia đình ấy. Thiên-tài cũng không được hưởng thêm, dù chỉ là một giờ mỗi ngày. Như trên tôi đã nói, sự tiếp tế thời gian có chỗ này quý nhất, là ta không thể tiêu non nó được.
Tôi sợ những lời khuyên của tôi có giọng dạy đời và đường đột quá. Không có gì so sánh với nó được. Nhưng những điều tôi nói về âm nhạc có thể áp dụng vào những nghệ thuật khác.
Sự thật là không có con đường nào dễ dàng cả. Tôi không bảo rằng những cuốn ấy hợp cho những người mới học đâu, nhưng tôi không hiểu tại sao những người thông minh trung bình, sau một năm gắng sức đọc sách lại không thể tấn công những kiệt tác về sử hoặc triết học đó được. Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết.
Rồi ta tự bào chữa là không có thì giờ, rằng mỗi ngày chỉ có 24 giờ thôi. Hễ làm không đổ mồ hôi thì nó không bằng lòng. Tôi không bảo rằng những cuốn ấy hợp cho những người mới học đâu, nhưng tôi không hiểu tại sao những người thông minh trung bình, sau một năm gắng sức đọc sách lại không thể tấn công những kiệt tác về sử hoặc triết học đó được.
Bạn nên quên rằng nó là thơ hay, chỉ đọc vì truyện và những tư tưởng xã hội của nó thôi. Còn trong trường hợp trung bình thì tôi khuyên bạn nên lập chương trình cho sáu ngày một tuần thôi. Trên hàng trăm bến xe ở ngoại ô, mỗi buổi sáng bạn thấy những người bình tĩnh đi đi lại lại trong khi công ty xe điện trắng trợn ăn cắp thời giờ quý hơn vàng của họ.
Nhưng trước khi bắt đầu bạn cho phép tôi dặn nhỏ mấy lời này: Phần đông vì ráng làm nhiều quá mà bị tai hại. Y có thể không bao giờ tới thành La Mecque.
Không có phương pháp thần diệu nào để bắt tay vào việc cả. Thành một nhà chuyên môn cũng thú lắm chứ! Cho nên riêng tôi, tôi yêu sự gắng sức lắm.